Stopień pokrewieństwa pomiędzy antenatami ze wsi Żdżary

Wieś Żdżary (dawniej Źdżary, Źdźiary) w parafii Straszęcin jest gniazdem rodowym mojej prababci Anny Żmuda z domu Tryba. Wyraźny prym w jej drzewie wiedzie kilka nazwisk, które z każdym następnym pokoleniem pojawiają się kolejny raz w dalszych liniach. Przykładowo na ośmiu pradziadów Anny pojawiają się tylko cztery nazwiska: Bieniek, Cygan, Nosal i Tryba. Księgi metrykalne niestety zachowały się tylko od 1800 roku. Posiłkując się inwentarzami Hrabstwa Tarnowskiego i danymi z późniejszych metryk można sięgnąć jednak kilkadziesiąt lat dalej.

Nazwiska w kolejnych pokoleniach antenatów mojej prababki Anny z domu Tryba

Ubytek przodków

Oprócz zadziwiającej w ilości zbieżności nazwisk w drzewie prababcia Anna może "pochwalić się" ubytkiem przodków już wśród antenatów żyjących w XIX wieku. Jej rodzice mieli wspólnych pradziadków: Sebastiana Nosal (*ok.1766 +1826) oraz Zofię z domu Kliszcz (*ok. 1775 +1824). Oznacza to, że rodzice prababci byli kuzynami drugiego stopnia. Według komputacji kanonicznej stosowanej w XIX wieku do obliczania stopnia pokrewieństwa, które mogło być przeszkodą w zawarciu ważnego związku małżeńskiego byli krewnymi III stopnia w linii bocznej równej. Aby zawrzeć związek małżeński musieli uzyskać więc dyspensę od przeszkody pokrewieństwa. W obecnie stosowanej komputacji rzymskiej ich pokrewieństwo można określić na VI stopnia w linii bocznej równej.

Ubytek przodków prababci Anny z domu Tryba

Brak ksiąg metrykalnych

Określenie większej ilości ubytków przodków utrudnia brak ksiąg metrykalnych. Aby określić poprawnie 5xpradziadków korzystałam z metryk urodzeń, małżeństw i zgonów z lat 1800-1840. Od ok. 1820 roku w metrykach małżeństw pojawiają się rodzice państwa młodych, a w metrykach urodzeń ojciec matki dziecka (czyli dziadek urodzonego). Bazując na tych danych ustaliłam pokolenie moich 5xpradziadków:

1. Tryba Michał (*ok. 1734 +1802) oo [-?-] Agata (* ok. 1733 +1813)
2. Cygan Andrzej oo Jopek Marianna (* ok. 1740 +1820)
3. Nosal Sebastian (*ok. 1766 +1826) oo Kliszcz Zofia (*ok. 1775 +1824) c. Kliszcz Andrzeja
4. Tryba Jan (*ok. 1772) s. Tryba Stanisław i Cygan Jadwiga oo Klimek Apolonia (*ok. 1777 +1831)
5. Nosal Grzegorz (*ok. 1744 +1804) oo [-?-] Marianna (*ok. 1746 +1806)
6. Bieniek Sebastian (*ok. 1760 +1800) oo Miczek Marianna (*ok. 1759 +1829)
7. Cygan Bartłomiej (*ok. 1755 +1825) oo Pietraszewska Regina (*ok. 1757 +1825)

8. = 3.

Niestety nie udało mi się poznać panieńskich nazwisk dwóch 5xprababek. Możliwe, że korzystając z akt miasta Pilzna uda mi je ustalić. Pod warunkiem, że zostały spisane jakieś testamenty lub zapisy np. przed zawarciem związku małżeńskiego doszło do zapisu jakiegoś kawałka gruntu w ramach umowy przedmałżeńskiej. Przeglądanie tych ksiąg to plany na dalsze lata. Reasumując przy odrobinie starań można poznać przodków urodzonych około połowy XVIII wieku, mimo że najstarsze zachowane księgi są datowane na 1800 rok. Ale co było wcześniej? Tą lukę pozwalają nieco wypełnić Inwentarze Hrabstwa Tarnowskiego.

Inwentarze Hrabstwa Tarnowskiego

Zachowała się całkiem spora ilość Inwentarzy Hrabstwa Tarnowskiego.  Można je badać w ANK oddział Wawel. Z definicji inwentarz to spis faktyczny ilości i wartości wszystkich składników majątku jednostki organizacyjnej. Formę zdefiniowaną powyżej przyjmują inwentarze od czasów zaboru austriackiego, a wcześniejsze są znacznie uboższe.  Inwentarze z XVII i pierwszej połowy XVIII wieku to praktycznie spisy osobowe z podaniem stanu (kmieć, zagrodnik, chałpnik, komornik), ilości ziemi przynależnej do danego gospodarstwa oraz wyszczególnienie nałożonych na włościanina obciążeń. Zdarzają się też bardziej rozbudowane inwentarze z czasów I Rzeczpospolitej.

Strona z inwentarza wsi Żdżary z 1675 roku.
Źródło: ANK sygn. AGumnSangHrTarn 135

Strona z inwentarza wsi Żdżary z 1796 roku.
Źródło: ANK sygn. AGumnSangHrTarn 147

Najstarszy inwentarz jaki do tej pory oglądałam, a dotyczący wsi Żdżary pochodzi z 1675 roku. A właściwie to dwa inwentarze z tego roku. Hrabstwo Tarnowskie zostało podzielone przez ks Ostrogskich na część książęcą i część zamoyską. W praktyce oznacza to, że Żdżary były w rękach dwóch właścicieli. W części książęcej jak wynika z inwentarza poddanymi byli zagrodnik Jan Nosal leśny oraz chałpnicy: Walenty Nosal, Szymon Bieniek, Bartłomiej Nosal leśny, Jakub Tryba. W części zamoyskiej zagrodnicy: Grzegorz Nosal, Jan Nosal wybraniec, Szymon Bieniek i Grzegorz Tryba. Brak nazwiska Cygan. Podsumowując interesujące mnie nazwiska:

Bieniek Szymon (chałpnik, cz. książęca)
Bieniek Szymon (zagrodnik, cz. zamoyska)

Nosal Jan (zagrodnik, leśny, cz. książęca)
Nosal Walenty (chałpnik, cz. książęca)
Nosal Bartłomiej (chałpnik, leśny cz. książęca)
Nosal Grzegorz (zagrodnik, cz. zamoyska)
Nosal Jan (zagrodnik, wybraniec, cz. zamoyska)

Tryba Jakub (chałpnik, cz. książęca)
Tryba Grzegorz (zagrodnik cz. zamoyska)

Kolejny zachowany inwentarz datowany jest na 1742 rok. Wymienia on zagrodników i chałpników. We wsi było 11 zagrodników i 40 chałpników. Zagrodnicy mieli gospodarstwa 4 lub 2 prętowe (ok. 750 m2 lub 375 m2). Z wymienionych wyżej nazwisk moich przodków odnalazłam kilku zagrodników i chałpników.
Zagrodnicy: Jan Jopek, Józef Klimek, Józef Nosal i Wawrzyniec Nosal. Wszyscy posiadali po 4 pręty i odrabiali dwa dni robocze powinności wobec dworu.
Chałpnicy, których powinności wynosiły dwa dni robocze: Wojciech Bieniek, Mikołaj Nosal, wdowa Cyganka, Sebastian Micek, Wojciech Tryba, Stanisław Tryba, Jan Tryba oraz Tomasz Tryba. Jeden dzień roboczy obciążał: Tomasza Jopek, Jana Bieniek oraz Tomasza Cygan. Bez dni powinnych byli karczmarz Grzegorz Nosal oraz leśni: Marcin Cygan i Józef Cygan. Segregując znalezione w inwentarzu osoby względem nazwiska mamy następującą listę włościan z Żdżarów:

Bieniek Wojciech (chałpnik)
Bieniek Jan (chałpnik)

Cyganka wdowa (chałpnik)
Cygan Tomasz (chałpnik)
Cygan Marcin (chałpnik, leśny)
Cygan Józef (chałpnik, leśny)

Nosal Wawrzyniec (zagrodnik)
Nosal Józef (zagrodnik)
Nosal Mikołaj (chałpnik)
Nosal Grzegorz (chałpnik, karczmarz)

Tryba Wojciech (chałpnik)
Tryba Stanisław (chałpnik)
Tryba Jan (chałpnik)
Tryba Tomasz (chałpnik)

Kolejny inwentarz wsi pochodzi z 1745 roku i nieco różni się od przedstawionego powyżej. We ws było 11 zagrodników na gospodarstwach 4 i 2 prętowych oraz 41 chałpników. Zagrodnicy posiadających 4 pręty ziemi oraz odrabiających 2 dni powinne: Andrzej Klimek, Wawrzyniec Nosal, Grzegorz Nosal oraz wdowa Jopkowa. Wśród chałpników odrabiających dwa dni powinne znaleźli się: Mikołaj Nosal, Wojciech Bieniek, Wawrzyniec Cygan Sebastian Miczek, Wojciech Tryba, Grzegorz Nosal (karczmarz) oraz Andrzej Tryba. Jeden dzień powinny odrabiali: Tomasz Jopek, Andrzej Cygan, Jan Bieniek, Nosalka wdowa, Tomasz Cygan, Stanisław Tryba oraz Tomasz Tryba. Bez dnia powinnego byli leśni Józef Cygan i Marcin Cygan. Alfabetycznie sytuacja wyglądała następująco:

Bieniek Wojciech (chałpnik)
Bieniek Jan (chałpnik)

Cygan Wawrzyniec (chałpnik)
Cygan Józef (chałpnik)
Cygan Marcin (chałpnik, leśny)
Cygan Józef (chałpnik, leśny)
Sądząc po obciążeniu dniami powinnymi w chałpach wdowę Cygankę zastąpił w inwentarzu  Wawrzyniec Cygan, a Tomasza Cygana zastąpił Józef Cygan.

Nosal Wawrzyniec (zagrodnik)
Nosal Grzegorz (zagrodnik)
Nosal Mikołaj (chałpnik)
Nosal Grzegorz (chałpnik, karczmarz)
Nosalka wdowa (chałpnik)
Józefa Nosala na zagrodzie zastapił Grzegorz Nosal, a wdowa Nosalka (może wdowa po Józefie) została chałpniczką.

Tryba Wojciech (chałpnik)
Tryba Stanisław (chałpnik)
Tryba Andrzej (chałpnik)
Tryba Tomasz (chałpnik)
Jana Trybę zastąpił Andrzej Tryba.

Reasumując w ciągu dwóch lat nastąpiły w kilku przypadkach zmiany pokoleniowe. Dzięki temu można określić czas zgonu z dokładnością +/- 2 lata.

Inwentarz wsi Żdżary spisany ponad 50 lat później - w 1796 roku, to już całkiem inna historia. Jest dużo dokładniejszy. Nastąpił też znaczniejszy przyrost chałp, czyli mamy więcej gospodarzy.

Rola Numer Konskrypcyjny Domów Imię i nazwisko (Zagrodnicy)

1 1 Nosalowska                                     Nosal Wojciech
2                                                        Nosal Wawrzyniec

3 3 Bienkowska                                     Pękala Bartłomiej
54                                                      Nosalka Janowa
51                                                      Cygan Stanisław

4 4 Cyganowska                                    Strzałka Jędrzej
5                                                        Nosal Józef

6 50 Cyganowska                                  Cygan Tomasz
46                                                      Bieniek Sobek

9 8 Mickowska                                      Micek Walenty
45                                                       Cygan Sobek

10 9 Trybowska                                     Tryba Kazimierz

11 42 Kutrzebowska Tryba Kazimierz
43                                                    Gizowski Andrzej

12 41 Trybowska Tryba Andrzej
44 Tryba Marcin

14 38 Trybowska Tryba Jakub
39 Tryba Michał

16 36 Trybowska Tryba Walenty
37 Tryba Franciszek

17 11 Bieniowska Bieniek Jakub
12 Lesiak Maciej

18 10 Trybowska Tryba Michał

23 30 Koruszowska Tryba Marcin
33 Korus Franciszek

24 27 Michniowska Tryba Stanisław

27 24 Machowska Michoń Maciej
23 Tryba Jan

31 17 Nosalowska Maca Stanisław
18 Nosal Wawrzyniec

38 91 Foltakowska Nosal Grzegorz
92 Rzeszotko Wawrzyniec

43 86 Bernasiowa Cygan Andrzej
107 Bernaś Jan

49 72 Cyganowska Cygan Franciszek
69 Cygan Marcin

50 68 Cyganowska Cygan Bartłomiej


52 66 Foltakowska Cygan Jan
65 Tryba Jan

54 62 z Pańskiego Cygan Maciej
61 Barnaś Andrzej

56 59 z Pańskiego Nosal Wojciech

58 57 Bienkowa Bieniek Walenty
110 Pietraszewski Jan

59 58 Kolakowska Nosal Tomasz
58 Nosal Jakub

62 53 Nosalowska Nosal Andrzej
54 Nosal Jan

63 59 z Pańskiego Nosal Wojciech

71 70 Cygan Marcin młody

72 Bieniek Sebastian

Inwentarz z końca XVIII wieku wymienia nazwy ról, które znajdowały się na terenie wsi Żdżary. Jest 76 ról i żyjący na niej gospodarze są w inwentarzu nazywani zagrodnikami. Na każdej roli stoi 1 do 4 domów. Wymieniono trzech chałpników posiadających domy o numerach: 26, 80 i 109.
Na końcu księgi utworzono spis o nazwie: Komornicy znajdujący się w Hrabstwie Tarnowskim w 1796 roku. Brak w tym spisie wsi Żdżary. Zestawiając ten inwentarz z księgami metrykalnymi widać kto się wżenił w daną rolę. Oczywiście zauważalny jest znaczny przyrost liczby ludności. Musiało być naprawdę ciasno. W 1675 roku zapisano, że włościanie gospodarują na 48 prętach (ok. 9000 m2). Nawet jeśli w późniejszych czasach dodano trochę ziemi przyłączonej w wyniku kopaniny. Średnio wychodzi ok. 70-80 m2 na jednego zagrodnika, chociaż wiadomo, że zawsze ktoś ma mniej lub więcej.

Inwentarze nie odpowiedzą wprost na pytanie jak noszący to samo nazwisko antenaci byli spokrewnieni. Trzeba pamiętać, że jest to spis gospodarzy, czyli nie obejmuje osób żyjących z gospodarzem - żony, dzieci, wnuków, rodzeństwa - w tym samym domu. Jeśli spisywano go starannie tzn. każda rola po kolei to inwentarz może być wskazówką, co do zmieniających się właścicieli w kolejnych pokoleniach. Oczywiście nie należy zapominać o epidemiach i chorobach, które mogły spowodować wymarcie całej gałęzi, a majątek przeszedł w kolejne ręce - tak było np. z moim 3xpradziadkiem, który odziedziczył rodzinny dom choć był 4 synem z kolei! Dzięki inwentarzom można także obserwować jak się zmienia demografia wsi, określić czas pojawienia się nowych nazwisk oraz obserwować rozbudowę wsi o nowe domy. Jest to ciekawe źródło i zawiera dane, które na pewno przydadzą się każdemu genealogowi.

Źródła:
Inwentarze Hrabstwa Tarnowskiego
księgi metrykalne parafii Straszęcin

Odnalazłam długo poszukiwany akt chrztu 5xpradziadka!

W moim wywodzie przodków aż trzy linie antenatów powiązane są z nazwiskiem Bobka (Babka). Najdłuższa z nich dotyczy wstępnych mojej prapraprababki Marii (*1845 +1905) Saratowicz z domu Bobka. Niestety mimo kolejnych analiz nie potrafiłam zlokalizować aktu chrztu jej dziadka  Piotra Babka urodzonego ok. 1765 roku. Zamykało mi to drogę poprowadzenia dalszego wywodu tej gałęzi. Koniec 2018 roku zgotował mi miłą niespodziankę i wreszcie odnalazłam akt chrztu antenata i dodałam do tej gałązki drzewa kolejne pokolenie.

Analiza aktów metrykalnych Piotra Bobka (Babka)

5xpradziadka poznałam badając akt urodzenia jego syna Jana Bobka - mojego 4xpradziadka. Jan Bobka był synem Piotra i Reginy z domu Warzała. 5xpradziadkowie związek małżeński zawarli w Rzędzinie w 1816 roku. Pan młody był 50-letnim wdowcem, a jego przyszła małżonka 28-letnią panną. Para zamieszkała w Rzędzinie w domu nr 49. Tam też rodziły się ich dzieci. Wspólnie byli rodzicami tylko czwórki dzieci: Józefa (*+1818), Marianny (*1819), Jana (*1823) oraz Katarzyny (*1825 +1840). Trzy lata po narodzinach najmłodszego dziecka w 1828 roku zmarł Piotr Babka w wieku 63 lat . Wdowa po nim w 1831 roku poślubiła wdowca Michała Bednarz i przeniosła się wraz z dziećmi do domu nr 10. Dom nr 49 pozostał w rękach Antoniego i Stanisława Babków - synów Piotra z pierwszego małżeństwa. Pierwszy ślub 5xpradziadek wziął w Gumniskach w 1791 roku w wieku 26 lat z panną Katarzyną z domu Kiełbasa. Z tego związku urodziło się czterech synów i córka: Józef (*+1793), Antoni (*1794), Stanisław (*1799), Marianna (*1802 +1803) oraz Marcin (*1807 +1840). Agata zmarła w 1816 roku, a Piotr cztery miesiące później poślubił moją antenatkę.

Potomkowie 5xpradziadka Piotra Babka (Bobka)

Fakty układają się w logiczną całość, bez żadnych niespodzianek. Wzięłam się więc za poszukiwanie aktu chrztu Piotra. Oszacowałam przybliżoną datę zdarzenia opierając się na dwóch aktach ślubu i akcie zgonu:
1. ślub 1791 rok - 26 lat, czyli urodzony ok. 1765 roku
2. ślub 1816 rok - 50 lat, czyli urodzony ok. 1766 roku
3. zgon 1828 rok - 63 lata, czyli urodzony ok. 1765 roku
Daty ładnie się pokrywają, sądziłam więc, że ze znalezieniem aktu chrztu nie będzie problemu. Niestety myliłam się. Nie odnalazłam aktu w parafii Tarnów-Katedra. Zaskoczyło mnie to bardzo, ponieważ Bobkowie (Babkowie) byli związani z parafią cały XVIII wiek. Sprawę odłożyłam na jakiś czas. Końcem 2018 roku wzięłam się za najstarsze księgi sąsiedniej parafii Skrzyszów. Ku mojemu zaskoczeniu znalazłam tam Piotra Babka urodzonego w 1768 roku!

Jan i Elżbieta Babkowie oraz Zurowscy (Żurowscy)

Najstarsza księga chrztów z parafii Skrzyszów, która zachowała się do dziś rozpoczyna się 1760 rokiem. Jest to ledwie 2 połowa XVIII wieku, ale mogło być dużo gorzej. Przeglądając akty chrztów na pierwszą metrykę natrafiłam już w 1760 roku. Dotyczyła narodzin chłopca z Rzędzina. Dlaczego więc nie została wpisana do księgi metrykalnej parafii Tarnów-Katedra? Przecież Rzędzin nie przynależał do parafii Skrzyszowskiej. Niestety na takie niespodzianki natrafiamy chyba we wszystkich księgach metrykalnych. Dlatego zawsze zaleca się przejrzenie także aktów sąsiednich parafii. Dodatkowo Rzędzin i Wola Rzędzińska stanowiły przez pewien czas jeden folwark. Mogło to wpłynąć na pojawianie się aktów obu wsi w sąsiednich parafiach, bo także akty mieszkańców Woli Rzędzińskiej co jakiś czas pojawiają się w tarnowskiej farze. Zresztą nie pierwszy raz zaobserwowałam pojawianie się zdarzeń metrykalnych poza właściwą parafią. Wróćmy jednak do tematu.
W 1786 roku spisano akt chrztu Piotra syna Jana Babka i Elżbiety z domu Zurowskiej (Żurowskiej). Przejrzałam zebrane akty i ta para również chrzci dzieci w parafii Tarnów-Katedra. Odnalazłam metryki dotyczące następujących potomków: Piotr (*1768 Wola Rzędzińska), Zofia (*1770 Wola Rzędzińska),  Marianna (*1772 Wola Rzędzińska), Agnieszka (*1774 Wola Rzędzińska), Magdalena (*1777 Wola Rzędzińska), Wojciech (*1780 Rzędzin), Jan (*1783 Rzędzin), Tomasz (*1785 Rzędzin +1790). Wyraźnie widać, że między latami 1768-1777 dzieci rodzą się na terenie parafii Skrzyszów, a od 1780 w tarnowskiej farze w Rzędzinie w domu nr 49!

Potomkowie Jana i Elżbiety Babków

Z pierwszą parafią związana była rodzina Elżbiety z domu Zurowskiej, a nawet bardzo blisko związana. Marcin i Andrzej Zurowscy w aktach chrztów swoich dzieci jako miejsce zamieszkania podają plebanię w Skrzyszowie. Zurowskich (Żurowskich) w tym czasie nie było w parafii Skrzyszów wielu: Maciej Zurowski (oo Regina Kamieńska), Andrzej Zurowski (oo Katarzyna Sępkówna), Marcin Zurowski (oo Marianna Burdulonka), Tomasz Zurowski (oo Marianna Sadownikówna) oraz Elżbieta Babka z domu Żurowska. Możliwe więc, że owi Zurowscy to bracia lub kuzyni Elżbiety. Niestety ich powiązań rodzinnych  nie odkryję z metryk, ponieważ jak już wspomniałam brak starszych ksiąg.
W każdym razie Jan i Elżbieta Babkowie przenieśli się do Rzędzina i zamieszkali w domu nr 49. W tym domu przyszło na świat trzech ostatnich synów 6xpradziadków. W domu nr 49 zmarł w 1787 roku w wieku 76 lat Jan Babka. Aby ostatecznie zakończyć tą układankę trzeba do niej dodać akt zgonu Elżbiety. Tutaj również natrafiłam na nieścisłości. W Rzędzinie nie ma aktu zgonu Elżbiety Babkowej tylko Heleny Babkowej. W 1800 roku w domu nr 49 w wieku 56 lat zmarła Helena Babkowa. Sytuację tą można wyjaśnić tym, że zdrobnienie dla imienia Elżbieta to Ela, a dla imienia Helena Hela. Dodatkowo oba imiona funkcjonowały pod przezwiskiem Halszka. Ksiądz nie dociekał czy chodzi o imię Elżbieta czy Helena i wpisał Helena Babkowa zamiast Elżbieta Babkowa. Jeśli rozumowanie to jest niepoprawne to inną ewentualnością jest kolejny ślub Elżbiety Babkowej lub jej zgon poza granicami parafii Tarnów-Katedra i Skrzyszów. Po dodaniu 6xpradziadków mój wywód dla tej gałązki przodków wygląda następująco:

Wywód przodków po mieczu prapraprababki Marii z domu Bobka

Niestety znów nie jest za łatwo, ponieważ w księgach parafii Tarnów-Katedra dla roku 1711 lub sąsiednich lat nie ma aktu chrztu Jana Babki. Zdawać by się mogło, że pasujących Janów mogło być na pęczki, a tu ani jednego. Najbliżej roku 1711 są urodzone w Rzędzinie w 1728 roku bliźnięta Jan i Sebastian dzieci Jakuba Babka i Katarzyny oraz urodzony w 1733 roku Jan syn Jakuba Babka i Katarzyny. Oba zdarzenia dotyczą najpewniej tych samych rodziców, czyli pierwszy Jan zmarł w dzieciństwie lub para miała dwóch synów o tym samym imieniu. Znaczyłoby to, że ksiądz spisując akt zgonu pomylił się o 20 lat podając wiek Jana. Kolejną tezą wartą prześledzenia byłoby sprawdzenie metryk urodzin z parafii Skrzyszów, jednak księgi z tego okresu nie zachowały się, co zamyka poszukiwania w tym kierunku. Ewentualny dalszy wywód tej gałęzi może być obarczony błędami spowodowanymi brakiem wystarczających danych i trzeba traktować go jako prawdopodobny, a nie w 100% prawdziwy.
Jestem zadowolona, że udało mi się odnaleźć 6xpradziadków. Dodanie do wywodu kolejnych przodków jest coraz trudniejsze i trzeba włożyć więcej czasu w zidentyfikowanie kolejnych pokoleń. Nie tracę jednak nadziei i czekam na kolejne odkrycia i niespodzianki na polu genealogii w 2019 roku :)