Stopień pokrewieństwa pomiędzy antenatami ze wsi Żdżary

Wieś Żdżary (dawniej Źdżary, Źdźiary) w parafii Straszęcin jest gniazdem rodowym mojej prababci Anny Żmuda z domu Tryba. Wyraźny prym w jej drzewie wiedzie kilka nazwisk, które z każdym następnym pokoleniem pojawiają się kolejny raz w dalszych liniach. Przykładowo na ośmiu pradziadów Anny pojawiają się tylko cztery nazwiska: Bieniek, Cygan, Nosal i Tryba. Księgi metrykalne niestety zachowały się tylko od 1800 roku. Posiłkując się inwentarzami Hrabstwa Tarnowskiego i danymi z późniejszych metryk można sięgnąć jednak kilkadziesiąt lat dalej.

Nazwiska w kolejnych pokoleniach antenatów mojej prababki Anny z domu Tryba

Ubytek przodków

Oprócz zadziwiającej w ilości zbieżności nazwisk w drzewie prababcia Anna może "pochwalić się" ubytkiem przodków już wśród antenatów żyjących w XIX wieku. Jej rodzice mieli wspólnych pradziadków: Sebastiana Nosal (*ok.1766 +1826) oraz Zofię z domu Kliszcz (*ok. 1775 +1824). Oznacza to, że rodzice prababci byli kuzynami drugiego stopnia. Według komputacji kanonicznej stosowanej w XIX wieku do obliczania stopnia pokrewieństwa, które mogło być przeszkodą w zawarciu ważnego związku małżeńskiego byli krewnymi III stopnia w linii bocznej równej. Aby zawrzeć związek małżeński musieli uzyskać więc dyspensę od przeszkody pokrewieństwa. W obecnie stosowanej komputacji rzymskiej ich pokrewieństwo można określić na VI stopnia w linii bocznej równej.

Ubytek przodków prababci Anny z domu Tryba

Brak ksiąg metrykalnych

Określenie większej ilości ubytków przodków utrudnia brak ksiąg metrykalnych. Aby określić poprawnie 5xpradziadków korzystałam z metryk urodzeń, małżeństw i zgonów z lat 1800-1840. Od ok. 1820 roku w metrykach małżeństw pojawiają się rodzice państwa młodych, a w metrykach urodzeń ojciec matki dziecka (czyli dziadek urodzonego). Bazując na tych danych ustaliłam pokolenie moich 5xpradziadków:

1. Tryba Michał (*ok. 1734 +1802) oo [-?-] Agata (* ok. 1733 +1813)
2. Cygan Andrzej oo Jopek Marianna (* ok. 1740 +1820)
3. Nosal Sebastian (*ok. 1766 +1826) oo Kliszcz Zofia (*ok. 1775 +1824) c. Kliszcz Andrzeja
4. Tryba Jan (*ok. 1772) s. Tryba Stanisław i Cygan Jadwiga oo Klimek Apolonia (*ok. 1777 +1831)
5. Nosal Grzegorz (*ok. 1744 +1804) oo [-?-] Marianna (*ok. 1746 +1806)
6. Bieniek Sebastian (*ok. 1760 +1800) oo Miczek Marianna (*ok. 1759 +1829)
7. Cygan Bartłomiej (*ok. 1755 +1825) oo Pietraszewska Regina (*ok. 1757 +1825)

8. = 3.

Niestety nie udało mi się poznać panieńskich nazwisk dwóch 5xprababek. Możliwe, że korzystając z akt miasta Pilzna uda mi je ustalić. Pod warunkiem, że zostały spisane jakieś testamenty lub zapisy np. przed zawarciem związku małżeńskiego doszło do zapisu jakiegoś kawałka gruntu w ramach umowy przedmałżeńskiej. Przeglądanie tych ksiąg to plany na dalsze lata. Reasumując przy odrobinie starań można poznać przodków urodzonych około połowy XVIII wieku, mimo że najstarsze zachowane księgi są datowane na 1800 rok. Ale co było wcześniej? Tą lukę pozwalają nieco wypełnić Inwentarze Hrabstwa Tarnowskiego.

Inwentarze Hrabstwa Tarnowskiego

Zachowała się całkiem spora ilość Inwentarzy Hrabstwa Tarnowskiego.  Można je badać w ANK oddział Wawel. Z definicji inwentarz to spis faktyczny ilości i wartości wszystkich składników majątku jednostki organizacyjnej. Formę zdefiniowaną powyżej przyjmują inwentarze od czasów zaboru austriackiego, a wcześniejsze są znacznie uboższe.  Inwentarze z XVII i pierwszej połowy XVIII wieku to praktycznie spisy osobowe z podaniem stanu (kmieć, zagrodnik, chałpnik, komornik), ilości ziemi przynależnej do danego gospodarstwa oraz wyszczególnienie nałożonych na włościanina obciążeń. Zdarzają się też bardziej rozbudowane inwentarze z czasów I Rzeczpospolitej.

Strona z inwentarza wsi Żdżary z 1675 roku.
Źródło: ANK sygn. AGumnSangHrTarn 135

Strona z inwentarza wsi Żdżary z 1796 roku.
Źródło: ANK sygn. AGumnSangHrTarn 147

Najstarszy inwentarz jaki do tej pory oglądałam, a dotyczący wsi Żdżary pochodzi z 1675 roku. A właściwie to dwa inwentarze z tego roku. Hrabstwo Tarnowskie zostało podzielone przez ks Ostrogskich na część książęcą i część zamoyską. W praktyce oznacza to, że Żdżary były w rękach dwóch właścicieli. W części książęcej jak wynika z inwentarza poddanymi byli zagrodnik Jan Nosal leśny oraz chałpnicy: Walenty Nosal, Szymon Bieniek, Bartłomiej Nosal leśny, Jakub Tryba. W części zamoyskiej zagrodnicy: Grzegorz Nosal, Jan Nosal wybraniec, Szymon Bieniek i Grzegorz Tryba. Brak nazwiska Cygan. Podsumowując interesujące mnie nazwiska:

Bieniek Szymon (chałpnik, cz. książęca)
Bieniek Szymon (zagrodnik, cz. zamoyska)

Nosal Jan (zagrodnik, leśny, cz. książęca)
Nosal Walenty (chałpnik, cz. książęca)
Nosal Bartłomiej (chałpnik, leśny cz. książęca)
Nosal Grzegorz (zagrodnik, cz. zamoyska)
Nosal Jan (zagrodnik, wybraniec, cz. zamoyska)

Tryba Jakub (chałpnik, cz. książęca)
Tryba Grzegorz (zagrodnik cz. zamoyska)

Kolejny zachowany inwentarz datowany jest na 1742 rok. Wymienia on zagrodników i chałpników. We wsi było 11 zagrodników i 40 chałpników. Zagrodnicy mieli gospodarstwa 4 lub 2 prętowe (ok. 750 m2 lub 375 m2). Z wymienionych wyżej nazwisk moich przodków odnalazłam kilku zagrodników i chałpników.
Zagrodnicy: Jan Jopek, Józef Klimek, Józef Nosal i Wawrzyniec Nosal. Wszyscy posiadali po 4 pręty i odrabiali dwa dni robocze powinności wobec dworu.
Chałpnicy, których powinności wynosiły dwa dni robocze: Wojciech Bieniek, Mikołaj Nosal, wdowa Cyganka, Sebastian Micek, Wojciech Tryba, Stanisław Tryba, Jan Tryba oraz Tomasz Tryba. Jeden dzień roboczy obciążał: Tomasza Jopek, Jana Bieniek oraz Tomasza Cygan. Bez dni powinnych byli karczmarz Grzegorz Nosal oraz leśni: Marcin Cygan i Józef Cygan. Segregując znalezione w inwentarzu osoby względem nazwiska mamy następującą listę włościan z Żdżarów:

Bieniek Wojciech (chałpnik)
Bieniek Jan (chałpnik)

Cyganka wdowa (chałpnik)
Cygan Tomasz (chałpnik)
Cygan Marcin (chałpnik, leśny)
Cygan Józef (chałpnik, leśny)

Nosal Wawrzyniec (zagrodnik)
Nosal Józef (zagrodnik)
Nosal Mikołaj (chałpnik)
Nosal Grzegorz (chałpnik, karczmarz)

Tryba Wojciech (chałpnik)
Tryba Stanisław (chałpnik)
Tryba Jan (chałpnik)
Tryba Tomasz (chałpnik)

Kolejny inwentarz wsi pochodzi z 1745 roku i nieco różni się od przedstawionego powyżej. We ws było 11 zagrodników na gospodarstwach 4 i 2 prętowych oraz 41 chałpników. Zagrodnicy posiadających 4 pręty ziemi oraz odrabiających 2 dni powinne: Andrzej Klimek, Wawrzyniec Nosal, Grzegorz Nosal oraz wdowa Jopkowa. Wśród chałpników odrabiających dwa dni powinne znaleźli się: Mikołaj Nosal, Wojciech Bieniek, Wawrzyniec Cygan Sebastian Miczek, Wojciech Tryba, Grzegorz Nosal (karczmarz) oraz Andrzej Tryba. Jeden dzień powinny odrabiali: Tomasz Jopek, Andrzej Cygan, Jan Bieniek, Nosalka wdowa, Tomasz Cygan, Stanisław Tryba oraz Tomasz Tryba. Bez dnia powinnego byli leśni Józef Cygan i Marcin Cygan. Alfabetycznie sytuacja wyglądała następująco:

Bieniek Wojciech (chałpnik)
Bieniek Jan (chałpnik)

Cygan Wawrzyniec (chałpnik)
Cygan Józef (chałpnik)
Cygan Marcin (chałpnik, leśny)
Cygan Józef (chałpnik, leśny)
Sądząc po obciążeniu dniami powinnymi w chałpach wdowę Cygankę zastąpił w inwentarzu  Wawrzyniec Cygan, a Tomasza Cygana zastąpił Józef Cygan.

Nosal Wawrzyniec (zagrodnik)
Nosal Grzegorz (zagrodnik)
Nosal Mikołaj (chałpnik)
Nosal Grzegorz (chałpnik, karczmarz)
Nosalka wdowa (chałpnik)
Józefa Nosala na zagrodzie zastapił Grzegorz Nosal, a wdowa Nosalka (może wdowa po Józefie) została chałpniczką.

Tryba Wojciech (chałpnik)
Tryba Stanisław (chałpnik)
Tryba Andrzej (chałpnik)
Tryba Tomasz (chałpnik)
Jana Trybę zastąpił Andrzej Tryba.

Reasumując w ciągu dwóch lat nastąpiły w kilku przypadkach zmiany pokoleniowe. Dzięki temu można określić czas zgonu z dokładnością +/- 2 lata.

Inwentarz wsi Żdżary spisany ponad 50 lat później - w 1796 roku, to już całkiem inna historia. Jest dużo dokładniejszy. Nastąpił też znaczniejszy przyrost chałp, czyli mamy więcej gospodarzy.

Rola Numer Konskrypcyjny Domów Imię i nazwisko (Zagrodnicy)

1 1 Nosalowska                                     Nosal Wojciech
2                                                        Nosal Wawrzyniec

3 3 Bienkowska                                     Pękala Bartłomiej
54                                                      Nosalka Janowa
51                                                      Cygan Stanisław

4 4 Cyganowska                                    Strzałka Jędrzej
5                                                        Nosal Józef

6 50 Cyganowska                                  Cygan Tomasz
46                                                      Bieniek Sobek

9 8 Mickowska                                      Micek Walenty
45                                                       Cygan Sobek

10 9 Trybowska                                     Tryba Kazimierz

11 42 Kutrzebowska Tryba Kazimierz
43                                                    Gizowski Andrzej

12 41 Trybowska Tryba Andrzej
44 Tryba Marcin

14 38 Trybowska Tryba Jakub
39 Tryba Michał

16 36 Trybowska Tryba Walenty
37 Tryba Franciszek

17 11 Bieniowska Bieniek Jakub
12 Lesiak Maciej

18 10 Trybowska Tryba Michał

23 30 Koruszowska Tryba Marcin
33 Korus Franciszek

24 27 Michniowska Tryba Stanisław

27 24 Machowska Michoń Maciej
23 Tryba Jan

31 17 Nosalowska Maca Stanisław
18 Nosal Wawrzyniec

38 91 Foltakowska Nosal Grzegorz
92 Rzeszotko Wawrzyniec

43 86 Bernasiowa Cygan Andrzej
107 Bernaś Jan

49 72 Cyganowska Cygan Franciszek
69 Cygan Marcin

50 68 Cyganowska Cygan Bartłomiej


52 66 Foltakowska Cygan Jan
65 Tryba Jan

54 62 z Pańskiego Cygan Maciej
61 Barnaś Andrzej

56 59 z Pańskiego Nosal Wojciech

58 57 Bienkowa Bieniek Walenty
110 Pietraszewski Jan

59 58 Kolakowska Nosal Tomasz
58 Nosal Jakub

62 53 Nosalowska Nosal Andrzej
54 Nosal Jan

63 59 z Pańskiego Nosal Wojciech

71 70 Cygan Marcin młody

72 Bieniek Sebastian

Inwentarz z końca XVIII wieku wymienia nazwy ról, które znajdowały się na terenie wsi Żdżary. Jest 76 ról i żyjący na niej gospodarze są w inwentarzu nazywani zagrodnikami. Na każdej roli stoi 1 do 4 domów. Wymieniono trzech chałpników posiadających domy o numerach: 26, 80 i 109.
Na końcu księgi utworzono spis o nazwie: Komornicy znajdujący się w Hrabstwie Tarnowskim w 1796 roku. Brak w tym spisie wsi Żdżary. Zestawiając ten inwentarz z księgami metrykalnymi widać kto się wżenił w daną rolę. Oczywiście zauważalny jest znaczny przyrost liczby ludności. Musiało być naprawdę ciasno. W 1675 roku zapisano, że włościanie gospodarują na 48 prętach (ok. 9000 m2). Nawet jeśli w późniejszych czasach dodano trochę ziemi przyłączonej w wyniku kopaniny. Średnio wychodzi ok. 70-80 m2 na jednego zagrodnika, chociaż wiadomo, że zawsze ktoś ma mniej lub więcej.

Inwentarze nie odpowiedzą wprost na pytanie jak noszący to samo nazwisko antenaci byli spokrewnieni. Trzeba pamiętać, że jest to spis gospodarzy, czyli nie obejmuje osób żyjących z gospodarzem - żony, dzieci, wnuków, rodzeństwa - w tym samym domu. Jeśli spisywano go starannie tzn. każda rola po kolei to inwentarz może być wskazówką, co do zmieniających się właścicieli w kolejnych pokoleniach. Oczywiście nie należy zapominać o epidemiach i chorobach, które mogły spowodować wymarcie całej gałęzi, a majątek przeszedł w kolejne ręce - tak było np. z moim 3xpradziadkiem, który odziedziczył rodzinny dom choć był 4 synem z kolei! Dzięki inwentarzom można także obserwować jak się zmienia demografia wsi, określić czas pojawienia się nowych nazwisk oraz obserwować rozbudowę wsi o nowe domy. Jest to ciekawe źródło i zawiera dane, które na pewno przydadzą się każdemu genealogowi.

Źródła:
Inwentarze Hrabstwa Tarnowskiego
księgi metrykalne parafii Straszęcin