Legiony Polskie - jak to było w Tarnowie

Tarnowianie do widoku austriackiego żołnierza byli przyzwyczajeni. Praktycznie przez cały okres zaborów różne jednostki wojsk C. K. stacjonowały w mieście. Wybuch wojny w 1914 roku zmienił nieco dynamikę nastrojów społeczeństwa. Werbunek do C.K. armii Austro-Węgier nie był marzeniem młodych ludzi, zdarzały się dezercje nawet za ocean do Ameryki. Oprócz wcześniej wspomnianych: 57. Pułku Piechoty i 2. Pułku Ułanów poborowi z Tarnowa i okolic zasilili także szeregi Legionów Polskich. 

Organizacje niepodległościowe w Galicji, formowanie drużyn strzeleckich

Grupy konspiracyjne dążące do uzyskania niepodległości działały żywiołowo nie tylko we Lwowie czy Krakowie, ale także w Tarnowie. Jednostki lokalnych drużyn strzeleckich krzewiły patriotyczne wartości i wspierały idee niepodległościowe. Pierwszą organizacją po upadku powstania styczniowego, której przyświecały idee niepodległościowe było Towarzystwo Gimnastyczne Sokół założone w 1867 roku we Lwowie. Pod przykrywką popularyzowania kultury fizycznej krzewiono wartości patriotyczne. Kilka lat późnej oddziały Sokoła powstawały w kolejnych miastach Galicji, a w Tarnowie towarzystwo działało od 1883 roku. Pierwszym prezesem tarnowskiego oddziału Sokoła był Bronisław Trzaskowski - dyrektor I C. K. Gimnazjum w Tarnowie.

Siedziba Towarzystwa Gimnastycznego Sokół w latach 1895-1939. 

Fot. źródło: http://fotopolska.eu/foto/185/185748.jpg

Początkiem XX wieku z większym rozmachem zaczynają działać i szkolić stowarzyszenia będące zalążkiem wojska. W 1908 roku Kazimierz Sosnkowski zakłada we Lwowie organizację o charakterze wojskowym, czyli Związek Walki Czynnej. Następnie tego samego roku w Krakowie powstaje Polski Związek Wojskowy, który rok późnej działa także we Lwowie. W 1911 roku utworzono Polskie Drużyny Strzeleckie. Tuż przed wybuchem Wielkiej Wojny w Tarnowie działały trzy organizacje: Sokół (Towarzystwo Gimnastyczne Sokół), Związek Strzelecki (Towarzystwo Sportowo-Gimnastyczne Strzelec, a wcześniej Związek Walki Czynnej) i XIV. Polska Drużyna Strzelecka. 

Droga Tarnowian do Legionów Polskich

Działające organizacje jeszcze przed oficjalnym utworzeniem Legionów wysyłały swoich członków na zbiórki do Lwowa i Krakowa. Sokół wysłał 14 sierpnia 1914 roku 38 ochotników do Lwowa, skąd jednak później wrócili do Tarnowa, a później część tej grupy zasiliła 2 Pułk Legionów. 12 września 1914 roku z tarnowskich oddziałów Sokoła wysłano około 180 osób. Związek Strzelecki 6 sierpnia 1914 roku oddelegował około 70 ludzi do Krakowa - byli to druhowie z Tarnowa, Wierzchosławic, Krzyża, Bobrownik Małych, Lisiej Góry (L. Bianchi, W. Bulga, W. Czosnyka, K. Dobrzański, Drewniak, F. Dziadosz, F. Fonferko, P. Gagatek, M. Galas, J. Górecki, L. Gucwa, J. Jewuła, A. Jeż, A. Jeżówna, W. Jeżówna, R. Korzeniowski, B. Krzyżanowski, W. Kuczyński, W. Kura, W. Kozioł, J. Mikulski, R. A. Macko, A. Marszalski, Niwiński, Olbromski, Ozga, J. Pauer, Radwan, L. Robak, J. Skalski, A. Skura, Solecki, S. Sowiźrał, J. Styliński, M. Styliński, S. Syrek, J. Szotek, P. Starzec, W. Tarnawski, A. Ungar, A. Utrata, Więcek, B. Witek, A. Weiss, J. Wypiór, Zalizki). Ostatnia z trzech organizacji Drużyna Strzelecka na pierwszą zbiórkę wysłała do Krakowa 4 sierpnia 1914 roku 43 osoby, 8 sierpna 1914 roku 41 osób i 14 sierpnia 1914 roku 43 osoby, czyli łącznie 127 żołnierzy (Artwińska, K. Białobrzeski, L. Borecki-Pachołek, W. Buś, NN ps. Car, S. Depowski, F. Dudło, S. Dukaj, W. Egermajer, J. Fierhaus, S. Figler, S. Firlit, K. Furman, J. Gackowski, M. Głut, J. Godek, J. Gronek, M. Grzymała, J. Habel, M. Hendzel, T. Holender, M. Idzik, Z. Jakubowski, S. Jarmuła, J. Jaroszkiewicz, M. Jaśkiewicz, J. Jewuła, F. Jędrzejowski, E. Justyniak, F. Juszkiewicz, W. Kałużyński, Kapała, J. Kawalec, A. Kępiński, J. Kępiński, A. Klimek, H. Koperek, D. Kornaus, S. Król, B. Kubicz, M. Kukla, M. Kulka, S. Krupa, W. Langer, J. Lech, S. Leś, R. Lewicki, J. Lis, K. Liwacz, A. Litwora, M. Łazarski, Madejski, Majka, K. Marczewski, T. Michniewicz, L. Miguła, W. Młyniec, J. Młynarski, L. Młynarski, J. Moryl, H. Motawówna, M. Motawówna, A. Pabjan, F. Pacocha, Pacyna, A. Patroński, J. Pecka, M. Pienkoś, J. Podlasek, Porębski, W. Proszowski, S. Robak, T. Romański, W. Różycki, A. Rutkowski, J. Skalski, K. Śliwa, A. Słowikowski, F. Smalec, Smagała, I. Smagowicz, T. Smolka, S. Śmietana, L. Siadek, J. Sokół, S. Srebro, W. Stańczyk, M. Strohbinger, S. Sworzeń, J. Suchodolski, S. Szeliga, M. Szczerbiński, A. Szczurek, Szwarnowiecki, A. Świątek, E. Turski, J. Utrata, F. Waleszczyński, S. Wąsowicz, S. Winiarski, Wilczyński, J. Wilk, J. Witek, J. Włodek, E. Wiśnicki, F. Wojnarski, L. Wojciechowski, B. Wójcik, Wójcik, S. Wrona, J. Zjadacz, A. Zubel). Drużyna Strzelecka miała swoje oddziały w okolicznych miejscowościach: Bobowa, Ryglice, Dąbrówka Tuchowska, Zbylitowska Góra, Koszyce Wielkie, Zaczarnie, Lisia Góra i Wierzchosławice. W 1914 roku na zbiórkę do Tarnowa, a później do Krakowa wyruszyło z: Bobowej 23 osoby (2 odesłane ze względu na stan zdrowia), Dąbrówki Tuchowskiej 8 osób (3 żołnierzy z Dąbrówki Tuchowskiej, 4 żołnierzy z Tuchowa oraz 1 żołnierz z Burzyna - F. Jantoń), Ryglic 4 osoby oraz 1 osoba z Zbylitowskiej Góry. Podsumowując w sierpniu i początkiem września 1914 roku do walki w szeregach Legionów wysłano z Tarnowa i okolic ponad 400 żołnierzy. 

Wsparcie od mieszkańców miasta

Mieszkańcy jak i władze Tarnowa wspierały Towarzystwa, które zasiliły brygady Legionów Polskich. Wsparcie szło wprost z ratusza miejskiego, gdyż sam burmistrz miasta Tadeusz Tertil był przez 7 lat prezesem Towarzystwa Gimnastycznego Sokół. Ważną sprawą były oczywiście środki finansowe. Kasy organizacji: Sokół, Strzelec i Drużyny Strzeleckiej zostały przeznaczone na potrzeby Legionistów, zorganizowano zbiórki prywatne, w które zaangażowała się żeńska część społeczeństwa (później organizacja Liga Kobiet), zapasy żywności na potrzeby szkolących się ochotników szły z dworu Książąt Sanguszków, gazety namawiały do datków, fundusze wyłożyła też kasa miejska. „Wzruszającym był widok, jak po krótkiej przemowie komendanta do odchodzących drużyniaków i po pożegnalnej mowie, wygłoszonej pod figurą Matki Boskiej pod katedrą przez burmistrza i posła Dr Tertila, jakoteż odśpiewaniu przez drużyniaków, wraz ze społeczeństwem, pieśni „Boże coś Polskę” i „Jeszcze Polska nie zginęła” nastąpił wymarsz, tej pierwszej garstki dzielnej młodzieży, z pod kościoła katedralnego. Tłumy ludzi zapełniły plac wraz z ulicą Katedralną i ulicą Krakowską aż do dworca kolejowego, którędy przechodził oddział ze śpiewami patrjotycznemi około godz. 22. Okrzykom „Czołem” ze strony publiczności, a nawet oficerów austriackich nie było końca. ... Ofiarność Tarnowian okazała się dopiero wtedy. Zaimprowizowana przez jednego z odjeżdżających drużyniaków, zbiórka centowa do czapki na peronie kolejowym, przyniosła około 300 koron austriackich... . Inicjator zbiórki i licytacji Kazimierz Kazek-Marczewski, obecnie major W. P. po przeliczeniu zebranych pieniędzy i wręczeniu ich komendantowi, był przedmiotem owacji, tak ze strony swoich współtowarzyszy jak i publiczności, która w ten sposób zamanifestowała swe żywe zadowolenie z uzyskania tak znacznej kwoty pieniężnej na cele Drużyny.” Jest to opis jednej z wielu przeprowadzonych w tamtym czasie zbiórek pieniężnych. Tarnowianie i okoliczni mieszkańcy żwawo wspierali swoich Legionistów. Władze miasta i mieszkańcy otwarcie popierali dążenia niepodległościowe.

Reasumując około 700 mężczyzn z Tarnowa i okolic służyło podczas Wielkiej Wojny w Legionach Polskich. Ochotników było pewnie i więcej, lecz na widok młodzieży z ambicjami niepodległościowymi Austriacy rozpoczęli pośpieszny pobór do armii Austro-Węgier. W Legionach Polskich służyło łącznie ok. 30 tysięcy żołnierzy polskich wszystkich zaborów. W szczytowym momencie było ok. 30 tysięcy Legionistów pod bronią. Stan Legionów w listopadzie 1916 roku wynosił 17 400 żołnierzy i oficerów, w tym 11 700 (67% Legionistów) pochodziło z zaboru austriackiego. Jeśli słyszeliście rodzinne opowieści o dziadku lub pradziadku z Tarnowa walczącym w czasie Wielkiej Wojny w Legionach łatwo tą informację sprawdzić gdyż znane są nazwiska tarnowskich ochotników. Większa część naszych przodków żyjących w ówczesnej Galicji walczyła jednak pod czarno-żółtym sztandarem Habsburgów i nie był to ich wybór, ale konieczność wynikająca z przynależności terytorialnej. Niezależnie od formacji w jakiej służyli nasi antenaci warto poznać tę kartę ich życia. Informacje dotyczące służby wojskowej przodków mogą stanowić ciekawy wątek naszych badań genealogicznych.

Zapraszam do lektury innych postów powiązane z tematem I Wojny Światowej:
I Wojna Światowa - służba wojskowa Tarnowian i okolicznych mieszkańców

Źródła:
Zając Józef Andrzej, Praca niepodległościowa na terenie Tarnowa i Obwodu
http://www.intarnet.pl/www1.atlas.okay.pl/index_full.html?action=full&id=4110
https://pl.wikipedia.org/wiki/Towarzystwo_Gimnastyczne_%E2%80%9ESok%C3%B3%C5%82%E2%80%9D_w_Tarnowie
https://pl.wikipedia.org/wiki/Tadeusz_Tertil
http://wykaz.muzeumpilsudski.pl/legiony-polskie-w-liczbach

Pierwsza publikacja: 19 sierpień 2017