Pierwsza wizyta w ANK oddział Wawel

Kilka miesięcy temu wreszcie po drodze była mi wizyta w oddziale Archiwum Narodowego w Krakowie mieszczącym się na Wawelu. Celem mojej wizyty było zorientowanie się na ile dokumenty zgromadzone w tym oddziale pomogą mi w moich poszukiwaniach genealogicznych i czy mogą uzupełnić luki wynikające z braku ksiąg metrykalnych. Krótko przedstawię interesujący mnie zbiór dokumentów znajdujący się w ANK oddział Wawel.

Wejście do ANK oddział Wawel. Źródło: własne

Informacje wstępne

Archiwum na Wawelu czynne jest od poniedziałku do piątku w godzinach od 9.00 do 15.00. Jednorazowo można zamówić 5 sygnatur. Zamówienia realizowane są w trzech turach o godzinach: 9.00-9.15, 11.00-11.15 i 13.00-13.15. Można złożyć także zamówienie online, wtedy dokumenty będą na nas czekały w dniu realizacji zamówienia. 

Podczas wizyty nie znałam żadnych sygnatur dokumentów, wiedziałam tylko, że interesować mnie będą zbiory Archiwum Sanguszków. Zbiory tej rodziny dzielimy na: Sławuckie, Gumniskie i Podhoreckie. Mnie interesowały zbiory z Gumnisk pod Tarnowem (obecnie dzielnica miasta) noszące sygnatury AGumnSangHrTarn. Gdy poprosimy o inwentarz do Archiwum Sanguszków otrzymamy teczkę zawierającą ryzę papieru a na każdej kartce kilka-kilkanaście sygnatur. Przekonujemy się że samo zapoznanie się z inwentarzem trochę potrwa, szczególnie jeśli nie mamy do końca sprecyzowanego planu określającego, które dokumenty nas interesują. Sygnatur, które nas zainteresują będzie bardzo dużo. Inwentarz do zbiorów ze Sławuty i Podhorców przejrzałam tylko pobieżnie, ale widać że i tam znajdują się dokumenty mogące zainteresować genealogów badających okolice Tarnowa. Zapewne dokumenty wędrowały za właścicielami, a później przewożąc zachowane zbiory do Krakowa pozostawiono je w miejscu z którego zostały zabrane i nie przywrócono do zbiorów pierwotnej lokalizacji, albo może część dokumentów pomieszała się i zostały później błędnie zinwentaryzowane. Reasumując ostatecznie dobrze jest przeglądnąć cały inwentarz, aby nie przeoczyć interesujących nas dokumentów. Ja podczas wizyty w archiwum skupiłam się na drugiej części zespołu, czyli aktach pochodzących z Gumnisk.

Gumniskie archiwum rodziny Sanguszków

Pierwszym zaskoczeniem była dla mnie obszerność archiwum gumniskiego i okres, z którego pochodzą zgromadzone dokumenty. Sanguszkowie związali się z Tarnowem dopiero w XVIII wieku, a najstarsze dokumenty tarnowskie w ich archiwum pochodzą z pierwszej połowy XIV wieku! Wraz z majątkiem włączyli w swoje archiwum spuściznę poprzednich właścicieli: Tarnowskich, Ostrogskich i innych rodów władających miastem i okolicami w XVI i XVII wieku. Słuszna część zbiorów pochodzi oczywiście z XVIII i XIX, a nawet XX wieku, ale wśród starszych zbiorów nie brakuje interesujących dokumentów.  

Zbiory są interesujące dla potomków zarówno rodów: włościan, mieszczan oraz szlachty z terenów Hrabstwa Tarnowskiego. Potomkowie rodów chłopskich będą na pewno zainteresowani imiennymi  inwentarzami z wsi Hrabstwa Tarnowskiego. Najstarszy pochodzi z końca XVI wieku, a dla całego Hrabstwa są inwentarze od lat 40 XVIII wieku. Przykładowo dla klucza skrzyszowskiego i wierzchosławickiego 3 lub 4 inwentarze z różnych lat XVIII wieku. Zachowały się także imienne fasje podatkowe z okresu 1774-1815. Luźne zbiory stanowią supliki poddanych, akta sporów z dzierżawcami i właścicielami, skargi i procesy, dzierżawy: propinacji, domów, młynów i karczm oraz varia dotyczące poddanych. Zbiory kartograficzne zawierają mapy katastralne, plany gruntów wydzierżawionych i dworskich itd. 

Akta dotyczące mieszczan również datowane są od XVI wieku i dotyczą: długów, spadków, przywilejów, sporów, suplik, gwałtów i rabunków, kupna placów i domów, podatku: podymnego, rzemieślniczego, kwaterowego wojskowego, szkolnego i innych.

Wreszcie dla potomków szlachty pomocne mogą być akta oficjalistów (umowy, wynagrodzenia, instrukcje) głównie z XVIII i XIX wieku, zaproszenia różne, zawiadomienia ślubne, nekrologi według nazwisk (358 str. XIX wiek i 1 połowa XX wieku), materiały historyczno-geograficzne do historii rodów Sanguszków, materiały historyczno-geograficzne do historii obcych rodów, akta obcych rodów: Bieniewskich, Lanckorońskich, Przyłuskich, spory o granice, pożyczki, zastawy, dzierżawy, kontrakty procesowe i kupna/sprzedaży, korespondencja prywatna.

Z innych materiałów dotyczących Hrabstwa Tarnowskiego warto wymienić: akta ekonomiczne, materiały kasowe, militaria, opodatkowanie na rzecz wojska, zakłady przemysłowe, gorzelnie, akta procesowe, akta kontraktowo-procesowe XVIII i XIX wiek, akta rolniczo-gospodarcze: rejestr gospodarczy folwarków, księgi przychodu, księgi rozchodu, dziennik robocizny, dziennik najmu, księgi ziemiopłodów, księgi rachunkowe, Hrabstwo Tarnów: rachunki kasy głównej, roczne bilanse, zestawienia oraz budżety, księga główna, dokumenty kolegiaty tarnowskiej z 1323-1757, akta kościelne, fundacji religijnych, zakonów, szkół, zbiory kartograficzne i fotografie.

Warto wymienić również dwie ciekawe sygnatury, które zwróciły moją uwagę: metryki chrztu poddanych Hrabstwa Tarnowskiego 1804-1809 oraz materiały dotyczące akcji werbowania na listy niemieckiej przynależności narodowej w Tarnowie w 1943 roku - maszynopis Lesława Chrzanowskiego + teczka z plikiem akt zawierająca 139 kart. Dość niezwykłe, że można je znaleźć właśnie w Archiwum Sanguszków, ale na pewno są to interesujące archiwalia.

Zdygitalizowane zbiory ANK oddział Wawel

Część zbiorów zgromadzonych w ANK można przeglądać bezpośrednio na komputerach w postaci skanów dokumentów. Kilka sygnatur jest już dostępnych online, jest więc nadzieja, że w kolejnych kwartałach na szukajwarchiwach.pl pojawią się kolejne dokumenty z ANK. Na komputerach w oddziale na Wawelu możemy przeglądać:

1. Księgi ziemskie: krakowskie, zatorskie, pilzneńskie.

2. Księgi grodzkie: bieckie, krakowskie, oświęcimskie, sądeckie, pilzneńskie.

3. Księgi sądu wyższego, sołtysiego sądeckiego, sądu starosty bocheńskiego. Sądy: komisarskie, wyjątkowe, kapturowe. Sąd skarbowy województwa krakowskiego oraz sąd konfederacyjny.

4. Akta miasta: Biecza, Brzeska, Chrzanowa, Czchowa, Dobczyc, Kańczugi, Kąt, Muszyny, Oświęcimia, Pilzna, Przecławia, Uście Sole, Wiśnicza, Wojnicza.

5. Cechy rzemieślnicze miasta: Biecza, Czchowa, Dobczyc, Kańczugi, Pilzna.

6. C.K. Sąd Ziemski Krakowski i C.K. Kancelaria Ziemska.

7. Archiwum: Dominikanów w Jarosławiu, Młynowskie Chodkiewiczów,  fundacji im. Józefa Hallera, Konopków, Lubomirskich, Gotza Okocimskiego, Potockich z Krzeszowic, Dóbr Pomorzany, Sanguszków, Chorzelowskie Tarnowskich, Dzikowskie Tarnowskich, Tomkowiczów z Kobiernic, Adama Wolańskiego z Rudki, Siedliszowickie Załuskich, gospodarcze dóbr Osiek k. Kęt, dóbr Zator, archiwum i zbiór kartograficzny gen. Józefa Chłopickiego, Jordanów, majątku Książniczki, Konarskie Grabowskich, Dembińskich, Adama Bogusza - adwokata w Krakowie, gospodarcze dóbr Nawojowa, księdza Ludwika Ruczki, dóbr Korabniki, Sopoćków, Wysockich, Bolesława Mączyńskiego, Romana Dolańskiego oraz gospodarcze Karola Wacława Larischa.

8. Teki Eugeniusza Barwińskiego, teki Antoniego Schneidra, zbiór: Dzieduszyckich, Zygmunta Glogera, Lanckorońskich, Wincentego Łepkowskiego, fotografii rodziny Gołczewskich.

9. Spuścizna: Bogusława Ratusińskiego, Adama Kamińskiego, Anny Haller, Franciszka Piekosińskiego, Franciszka Dudy, docenta Włodzimierza Budki.

10. Kataster Ignacego Wielopolskiego Hrabstwa Żywieckiego.

Archiwum na Wawelu przechowuje ogromny zbiór ważnych dla Genealogów materiałów. Ogólnie oddział I ANK przechowuje: akta staropolskie grodzkie i ziemskie, archiwa rodów i rodzin, kolekcje i zbiory. Podczas pierwszej wizyty zapoznałam się tylko wstępnie z inwentarzem przydatnych dla mnie w przyszłości dokumentów oraz zajrzałam do ośmiu sygnatur, aby przekonać się czy zawierają one spisy imienne. Potrzeba co najmniej kilku całodniowych wizyt w tym archiwum, aby dokładnie przejrzeć dokumenty przydatne w odkrywaniu przeszłości naszych przodków. Gorąco polecam odwiedzenie archiwum na Wawelu. Mnie pierwsza wizyta nie rozczarowała, a wręcz przeciwnie odkryłam nowy materiał genealogiczny, którego zgłębienie zajmie mi dobrych parę lat.


Źródło:
Inwentarz archiwum Sanguszków