Zabytek tętniący genealogią

W ostatnich latach rozpoczęto inwentaryzację grobów na cmentarzach w całej Polsce. Na cmentarzach komunalnych spisano pochowanych, rozpoczęto lub kontynuowano porządkowanie układu przestrzennego i opuszczonych grobów. Stare i opuszczone kwatery zyskały nowych właścicieli, którzy od tej pory będą przez najbliższe 20 lat gospodarować zakupioną lub opłaconą przestrzenią na miejsce pochówku. Zmiany nie ominęły także Stary Cmentarz w Tarnowie.

Trochę historii

Stary Cmentarz w Tarnowie jest jedną z wizytówek miasta nad którą od ponad 60 lat czuwa Wojewódzki Konserwator Zabytków. Od 1993 roku prowadzona jest w dniach 31 października - 2 listopada kwesta na rzecz odnawiania zabytkowych nagrobków na Starym Cmentarzu. Odnawiać jest co, bo tarnowski cmentarz jest starszy od cmentarza Powązkowskiego w Warszawie oraz Rakowickiego w Krakowie. Najstarszy zachowany nagrobek Marii Anny Radziwiłłowej pochodzi z 1795 roku. 

Nagrobek Anny Marii Radziwiłł z Lubomirskich
(*ok. 1730 +1795)

Wśród osób pochowanych na cmentarzu nie brakuje przedstawicieli rodzin szlacheckich np. Dzikowscy h. Doliwa, Nieduszyńscy, Niesiołowscy, Radziwiłłowie, Sanguszkowie i rodziny skoligacone (w rodowej kaplicy) oraz  rodziny właścicieli okolicznych majątków. Są też nagrobki  postaci kojarzonych z utworami literackimi np. Anna Maria Radziwiłł z Lubomirskich muza romansu Paweł i Wirginia Jacques'a de Saint-Pierre czy Bonawentura Rydel dziadek Lucjana Rydla z Wesela Stanisława Wyspiańskiego. Są tutaj nagrobki ofiar Rabacji galicyjskiej, uczestników powstań: listopadowego, krakowskiego i styczniowego, sybiraków, legionistów, więźniów obozów zagłady, walczących w II wojnie światowej i członków podziemia antykomunistycznego. Dodajmy do tego okazałe nagrobki biskupów Diecezji Tarnowskiej, rodzinne grobowce Obywateli Miasta Tarnowa, cała masa obcobrzmiących nazwisk urzędników C.K. (pochodzących z Austrii, Czech, Węgier, Włoch oraz Śląska) i grobowce zwyczajnych rodzin związanych od wieków z terenem parafii Tarnów-Katedra nie mniej pięknych niż te bardziej znaczących osób.

Nagrobek Gabriela Tadeusza Siemońskiego h. Ostoja (*1787 +1857)
D.O.M. Pamięci tu spoczywającego Gabryela Siemońskiego Pułkownika Wojsk Polskich, Właściciela Ziemskiego w 65 wieku życia D. 28 września 1857 roku. Wdzięczne córki Najlepszemu Ojcu Kamień ten położyły. Pokój Jego Duszy

Nagrobek biskupa Floriana Amanda Janowskiego (*1725 +1801)

Mogiła poległych żołnierzy Powstania Styczniowego: Oswald Artwiński, Witold Bocheński, Walery Dominik Dulęba, Henryk Erazmus, Tomasz Fusiarski, Jan Gąsior, Władysław Gniewosz, Wojciech Hendzel, Józef Kowalski, Faustyn Lipiński, Franciszek Mośkiewicz, Michał Ogorzały, Kazimierz Ołpiński, Leon Tadeusz Korwin Pawłowski, Wojciech Piekarski, Michał Pilarski, Franciszek Balko Pilavcini ojciec, Franciszek Balko Pilavcini syn, Władysław Pragłowski, Emil Psarski, Józef Rogoziński, Aleksander Ruczka, Karol Kotowicz Smolik, Władysław Sobolewski, Karol Tabaczyński, Stanisław Taborski, Józef Tatomir, Ignacy Teliga, Adolf Vayhinger.

Ponad 150-letnia mogiła rodziny Schröderów

Grobowiec rodzin Budzynowskich i Godek

Grobowiec rodziny Onitschów

Grobowiec rodziny Nenyczków

Quo vadis?

Rewitalizacja nagrobków jest konieczna i Stary Cmentarz może pochwalić się masą udanych renowacji najstarszych nagrobków z końca XVIII wieku i pierwszej połowy XIX oraz tych nowszych. W ostatnich miesiącach trwa wiele prac związanych z odnową kwater, które gruntownie zmieniają wygląd nagrobków. Wiele pojedynczych nagrobków zyskało nowych właścicieli. Stary pomnik zostaje poddany renowacji lub jeśli jest w dobrym stanie zostawiony bez zmian, a płyta nagrobna w większości przypadków zostaje wymieniona. Tutaj mamy przykład przejętego nagrobka Maryi Blumentritt (*1835 +1907):

W całości zachowano i odnowiono stary pomnik oraz tablicę z inskrypcją. Położono nową dolną płytę i kostkę brukową dookoła nagrobka.
Wiele rodzinnych grobowców również zostało odnowionych lub dopiero rozpoczyna się ich renowacja. Niektóre grobowce są zupełnie nie do poznania.

                     

Niestety niektóre rodziny postanowiły przenieść swoich bliskich z rodzinnych grobowców, a ich miejsce wiecznego spoczynku po prostu wystawić na sprzedaż.

Stary Cmentarz jak wiele nekropoli w całej Polsce będzie ulegał przemianom. Jest to nieuniknione. Miejmy nadzieję, że zmiany te będą pozytywne, a nowi właściciele będą pamiętać o renowacji i opiece nad starymi tablicami nagrobnymi i pomnikami, do których zakupili prawa. Warto też pamiętać przy budowie nowych grobowców, aby ich wygląd zewnętrzny był dopasowany do otaczających zabytkowych mogił i wykonany z dobrej jakości materiałów. Za kilkadziesiąt lat takie nagrobki również będą stawać się zabytkami, które będzie trzeba rewitalizować. O tym będą już myśleć kolejne pokolenia opiekunów rodzinnych grobowców.