Tarnów spod pióra Zdzisława Simche

Książka Tarnów i jego okolice autorstwa Zdzisława Simche to jedna z trzech moich ulubionych publikacji dotyczących Tarnowa. Pierwsze wydanie pojawiło się drukiem w 1930 roku, a jego wznowienie dopiero w 1993 roku. Spod ręki autora wyszedł także plan krajobrazowy Tarnowa wydany osobno w 1931 roku pod nazwą Plan krajobrazowy Tarnowa : w jedenastu barwnych tonach. Genealogia Zdzisława Simche jest zupełnie nieopracowana. Poznajmy bliżej korzenie (Zdzisława) Alfreda Simche: geografa, krajoznawcy, nauczyciela, działacza społecznego i katolika o żydowskich korzeniach.

Życiorys Zdzisława Simche

Alfred Simche przyszedł na świat w Tarnowie 28 marca 1905 roku. Był synem tarnowskiego adwokata dr Eliasza Simche i Schifre Pessel z domu Waarenhaupt (Warenhaupt). Obrzęd religijny dopełniono w tarnowskiej synagodze 4 kwietnia 1905 roku. Świadkami byli: Henryk Simche dentysta oraz Maurycy Simche kandydat adwokacki w Tarnowie. Młody Alfred naukę pobierał w Tarnowie aż do ukończenia edukacji w I Gimnazjum (Obecnie I Liceum Ogólnokształcące im. K. Brodzińskiego). W 1922 roku wypisał się z gminy żydowskiej i przyjął chrzest. Akt konwersji został spisany prawdopodobnie w jednym z kościołów rzymskokatolickich w Krakowie. Odtąd używał imion Zdzisław Alfred. W 1923 roku rozpoczął studia na kierunku geografia na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. W latach 1924-1928 pracował w Instytucie Geograficznym UJ, gdzie współpracował z doc. Wiktorem Ormickim. Studia zakończył obroną doktoratu. Kolejnym krokiem w jego karierze miała być posada asystenta prof. Eugeniusza Romera na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie. Ze względu na pochodzenie nie udało mu się jej uzyskać. Powrócił do Tarnowa. Został nauczycielem geografii w tarnowskich gimnazjach. Zaangażował się również w inne projekty. Był redaktorem Słowa Tarnowskiego, inicjatorem utworzenia oraz sekretarzem Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Tarnowie. W 1930 wydał monografię Tarnów i jego okolice oraz jako pierwszy udowodnił, że miasto stanowi tzw. wyspę ciepła - zawdzięczamy mu dziś używany slogan: Tarnów - polskim biegunem ciepła. 10 czerwca 1930 roku założył Tarnowski Oddział Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego. W 1935 roku powierzono mu utworzenie i pokierowanie Sekcją Ochrony Przyrody. W latach 1933-1935 towarzystwo wytyczyło pierwsze szlaki na Pogórzu Ciężkowickim. Kolejno utworzono rezerwat przyrody Skamieniałe Miasto. Licznie publikował m. in. w Przeglądzie geograficznym i Ziemi. Był także delegatem Państwowej Rady Ochrony Przyrody na powiat tarnowski. Wszystkie te inicjatywy to tylko 10 lat z życia Zdzisława Simche - jakże pracowitych. W latach 30 XX wieku znalazł też czas na życie osobiste. Poślubił Zofię z domu Gągola, która była nauczycielką w Gimnazjum im. M. Kopernika. Małżonkowie byli rodzicami trzech synów: Stefana, Zdzisława i Jerzego. Okupacja niemiecka położyła kres działalności naukowej i społecznej dr Simche. W kwietniu 1940 roku Zdzisław został aresztowany i osadzony w więzieniu w Tarnowie. Aresztowano go za działalność i przynależność do inteligencji tarnowskiej, a nie za żydowskie pochodzenie. 14 czerwca wraz z innymi polskimi więźniami został wywieziony w pierwszym transporcie do obozu w Oświęcimiu. Ostatnie miesiące życia spędził w bloku nr II jako więzień nr 452. Zmarł na placu apelowym obozu podczas wykonywania tzw. żabek 29 listopada 1940 roku w wieku 35 lat. Urnę z prochami wydano jego żonie i po skromnej uroczystości pogrzebowej złożono na Starym Cmentarzu w Tarnowie. W 1989 roku urnę z prochami dr Zdzisława Alfreda Simche przeniesiono do nowego grobowca rodzinnego na Cmentarzu Komunalnym w Tarnowie-Mościcach. Na grobowcu umieszczono tablicę: Ś+P Dr. ZDZISŁAW SIMCHE Autor monografii Tarnów i jego okolica (Tarnów 1930 rok) * 28.III.1905 + 29.XI.1940.

Przodkowie po mieczu

Rodzice Zdzisława Alfreda Simche - Eliasz Simche i Schifre Pessel (używająca imienia Stefania) Waarenhaupt zawarli związek małżeński w Krakowie w 1902 roku. Eliasz pochodził z Tarnowa, a jego małżonka z Bochni. Małżonkowie Simche zamieszkali w Tarnowie. Para była rodzicami trójki dzieci: Felicji (*1903 Tarnów +1942/43 Tarnów), (Zdzisława) Alfreda (*1905 Tarnów +1940 Auschwitz) oraz Teodora (*1906 Tarnów +1940 Auschwitz). Dr Eliasz Simche urodził się w 1873 roku w Tarnowie jako syn kupca Chaima Simche i Etki Bardach. Prowadził praktykę adwokacką w Tarnowie. Był także współtwórcą i wieloletnim prezesem Towarzystwa Strzeleckiego Strzelec w Tarnowie, które założono w 1912 roku.  Był aktywnym członkiem Polskiej Partii Socjalno-Demokratycznej (PPSD), wielkrotnie był obrońcą w procesach przeciwko działaczom robotniczym. Zachowała się fotografia grupowa z kongresu PPSD w Krakowie z 1913 roku na której jest Eliasz Simche (oraz m. in. Ignacy Daszyński i Juliusz Bandrowski):

Eliasz Simche zmarł w 1926 w Tarnowie i jego ciało złożono w tarnowskim kirkucie. Macewę zniszczyli hitlerowcy podczas II Wojny  Światowej, gdy dewastowali cmentarz żydowski. Rodzice Eliasza - Chaim Simche i Etka Bardach zawarli związek małżeński w 1868 roku w Tarnowie. Chaim Simche był tarnowskim kupcem. Urodził się w 1842 roku w Tarnowie. Jego żona Etka Bardach według aktu ślubu również pochodziła z Tarnowa i urodziła się ok. 1851 roku jednak nie odnalazłam jej metryki urodzenia w księdze metrykalnej. Chaim Simche był synem Herscha Simche i Sary, a Etka Bardach córką Leiba Bardach i Chaji Perl Berkowicz. Niestety brak metryk z lat 1810-1815 nie pozwolił mi ustalić kim byli rodzice Herscha Simche. Z wcześniejszych i trochę późniejszych metryk urodzeń wynika, że jest dwóch kandydatów: Berel Simcha i Necha Bejla oraz Samuel Simcha i Riwka. Obaj byli także świadkami w aktach urodzin dzieci, zapewne więc byli krewnymi. Uwagę zwraca też zapis nazwiska: nie Simche, ale Simcha. Simcha z języka hebrajskiego שִׂמְחָה śimḥāʰ oznacza radość. Słowo to było używane dość często jako imię, nadawane zarówno mężczyznom jak i kobietom. Niestety brak ksiąg metrykalnych sprzed 1808 roku, więc nie udało mi się ustalić kolejnych przodków. Jeśli chodzi o Leiba Bardach to był on synem Eliasza Bardach i Frymet. Dalszych przodków z linii Bardachów nie udało mi się ustalić. Wszyscy przodkowie Zdzisława Simche po mieczu, których udało mi się odnaleźć byli związani z XIX-wiecznym Tarnowem.

Przodkowie po kądzieli

Matką Zdzisława Simche była Stefania Waarenhaupt urodzona w Bochni. W księdze urodzeń jest zapisana pod imieniem Schifre Pessel. Była córką kupca Wolfa Jakoba Waarenhaupt i Cyrel Golberger. Od chwili zawarcia związku małżeńskiego mieszkała w Tarnowie. Zginęła w Tarnowie wraz z córką Felicją w 1942 lub 1943 roku w masowej egzekucji ludności żydowskiej na terenie tarnowskiego kirkutu. Rodzice Stefani zawarli związek małżeński w 1878 roku w Bochni. Ojciec Wolf Jakob urodził się ok. 1852 roku w Jadownikach. Był synem Abrahama Leiba Waarenhaupt i Pesel. Matka Cyrel urodziła się ok. 1860 roku w Bochni jako córka Abrahama Golbergera i Schifre. Dalszych przodków nie udało mi się poznać, gdyż najstarsze księgi metrykalne z Bochni, które się zachowały są z 1870 roku.

Tablica przodków Zdzisława Alfreda Simche wygląda następująco:

Była to moja pierwsza i zapewne jedyna przygoda z opracowywaniem genealogii osoby o izraelickich korzeniach. Największe trudności sprawiło mi odczytywanie imion. W prawie każdym akcie imiona były zapisywane inaczej. Jeśli było to możliwe, to wybierałam zapis z metryki urodzenia jako ten poprawny. Kolejno korzystałam z metryk małżeństwa, a na końcu z zapisu w metrykach urodzenia dzieci. Samo odkrywanie kolejnych przodków nie różniło się dla mnie od moich poszukiwań w księgach rzymskokatolickich. Powodem takiego stanu jest to, że księgi religijne były zarazem księgami stanu cywilnego, więc spisywano je w określonym stylu niezależnym od wyznawanej religii. Większość aktów metrykalnych była dostępna online, co było miłą odmianą, gdyż swój wywód przodków musiałam opracowywać w archiwum. Była to ciekawa przygoda. Myślę, że warto było przybliżyć postać dr Zdzisława Alfreda Simche i jego genealogię. A może Wy macie pomysł, którego z zasłużonych Tarnowian genealogię wydobyć z mroków zapomnienia?

Źródła:
Księgi metrykalne Okręgu Izraelickiego w Tarnowie z lat 1808-1910
Księgi metrykalne Okręgu Izraelickiego w Bochni z lat 1870-1883

http://muzeum.tarnow.pl/wirtualna-czytelnia/zdzislaw-simche/
http://tarnow.pttk.pl/oddzial/historia.html
Zdjęcia:
http://muzeum.tarnow.pl/wirtualna-czytelnia/zdzislaw-simche/
http://ct.mhk.pl/wps/portal/mhmk/main/strona-artefaktu/?artefactId=%7BFDAE868F-F77C-44A4-8535-17CF142934AC%7D