W dawnym Rzędzinie

Wieś Rzędzin jest miejscem, z którego wywodzą się korzenie przodków matki mojego pradziadka Wojciecha Golec oraz ojca i matki (antenaci od strony jej matki) mojej prababci Marii Golec z domu Januś. Przedstawiam krótki opis dziejów Rzędzina i jego mieszkańców.

Rys historyczny Rzędzina

Pierwsze wzmianki w źródłach pisanych o wsi Rzędzin pochodzą z XIV wieku, gdy w 1361 roku Rafał z Tarnowa nabył wieś Gruszów za 300 grzywien i zagrodę w Rzędzinie. Wieś nie była w tym czasie w całości w rękach Leliwitów. W XIV i XV wieku różne części wioski były sprzedawane i odkupowane przez potomków Rafała. Od drugiej połowy XV wieku Rzędzin należał już w całości do dziedziców Tarnowa, a zamieszkujący wieś wierni przynależeli do parafii w kolegiacie tarnowskiej. Ok. 1577 roku lokowano obok wioskę nazwaną Wola Rzędzińska. Rzędzin stał się dwuwioskowym folwarkiem składającym się z Rzędzina i Woli Rzędzińskiej. Wieś zaczęto określać nazwą Rzędzin Stary. Graniczył z: Grabówką, Krzyżem, Wolą Rzędzińską, Skrzyszowem i Gumniskami.

Fragment mapy pokazujący granice pomiędzy Rzędzinem, a Grabówką
i Gumniskami. Źródło: http://www.zielone.okay.pl/historia.html

Największym ciekiem wodnym przepływającym przez Rzędzin był potok zwany Małochlebówką, a granicę między wsią i Gumniskami wyznaczał Wątok. Ubogie gleby bielicowe były dobre pod uprawę roli, początkowo uprawiano głównie żyto i kilka innych zbóż chlebowych. Po wymarciu linii Tarnowskich wioska znalazła się w dobrach tzw. części książęcej należącej do Ostrogskich i później ich kolejnych spadkobierców. Wieś często była oddawana pod zastaw lub dzierżawę. W XVIII wieku doszło do scalenia Hrabstwa Tarnowskiego i od 1742 roku Rzędzin był częścią majątku Sanguszków. W połowie XVIII wieku  „zabudowania mieszkalne i gospodarcze wsi obwiedzione były od frontu parkanem z desek, a dalej w mniejszej części otynione i w pozostałej części otoczone płotem z plecionego chrustu, miejscami ociernionymi. W ogrodzeniu usytuowano wrota i furtkę, z głównym wjazdem i wejściem od południa. Do zabudowań mieszkalnych wiodło wejście od zachodu przed ganek do sieni”. Grunty w Rzędzinie podzielone były na część dworską i chłopską. Z metryki józefińskiej wynika, że do dworu należał obszar wielkości 131 morgów dolnoaustriackich i 1299 sążni - w tym grunty orne 90 morgów i 352 sążnie. W części chłopskiej było 952 morgów i 783 sążni - w tym pod uprawę 683 morgi i 201 sążni. We wsi była też wydzielona część obejmująca: łąki, pastwiska, ogrody i stawy. Folwark rzędziński był najmniejszym folwarkiem w Hrabstwie Tarnowskim. W wiosce był młyn wodny oraz karczma. Bogatsi włościanie - kmiecie i zagrodnicy posiadali do dyspozycji służbę, parobków i dziewki. W latach 1787-1791 wieś wraz z resztą Hrabstwa Tarnowskiego oddano pod zastaw rodzinie Miazgów. Po tym okresie ziemie aż do uwłaszczenia były w rękach Sanguszków. W 1858 roku rozpoczęła działalność Szkoła Powszechna w Rzędzinie. Pierwsze wzmianki o ilości uczniów uczęszczających do szkoły pochodzą z 1874 roku. W roku szkolnym 1874/75 edukację pobierało 106 uczniów. W XIX wieku coraz częściej dochodziło do rozdrabniania gospodarstw rolnych i dzielenia jednego gospodarstwa pomiędzy kilku wspólników (najczęściej członków rodziny). W Rzędzinie proces ten postępował trochę wolniej niż w innych częściach cyrkułu tarnowskiego. Niemniej wzrost przyrostu demograficznego ludności przy zmniejszeniu się powierzchni gospodarstw rolnych zmusił ludność do szukania zatrudnienia w miastach i emigracji za ocean. W lipcu 1914 roku do Tarnowa wkroczyły wojska rosyjskie, zajęły szkołę w Rzędzinie. Okres wojenny przyniósł wiele szkód w zabudowaniach okolicy i dobrach materialnych mieszkańców. W latach 20 XX wieku panował wieki głód, ludzie wychodzili protestować na ulice Tarnowa. W 1933 roku założono we wsi cmentarz parafialny. W 1951 roku włączono wieś Rzędzin w granice Tarnowa. Rzędzin stał się kolejną dzielnicą miasta.

Tarnów z podziałem na dzielnice. Źródło: https://www.geocaching.com/

Demografia Rzędzina

Sporządzony w 1536 roku rejestr poborowy podaje, że w Rzędzinie było 20 kmieci na 7 łanach. W 1618 roku odnotowano w rejestrze 27 kmieci i 9 zagrodników. Było 11 gospodarstw o powierzchni 2-3 prętów (1 łan = 12 prętów), 14 gospodarstw 3-6 prętowych i jedno gospodarstwo o rozmiarze 9 prętów. W 1629 roku Rzędzin zamieszkiwało 28 kmieci, 4 zagrodników z rolą, 3 chałpników, 4 komorników ubogich i 5 komorników z bydłem. Nastąpił widoczny przyrost ludności. W drugiej połowie XVII wieku i początkiem XVIII stulecia na skutek wojen ponownie spadła ilość ludności zamieszkującej Rzędzin. Ludność zubożała w wyniku powojennych zniszczeń, było też kilka epidemii. W 1745 roku w inwentarzu wsi zapisano 6 kmieci, 5 zagrodników i 2 komorników. Rozpoczęto akcję osadniczą, której następstwem był ponowny przyrost liczby ludności. W 1753 roku zanotowano 44 kmieci, 13 zagrodników i 9 komorników. Powierzchnie uprawianych przez włościan gospodarstw wynosiły: 8 gospodarstw 2-3 prętowych, 14 gospodarstw 4-6 prętowych oraz 2 gospodarstwa 7 i 8 prętowe. Gospodarstwa te były prowadzone samodzielnie lub z wspólnikiem/wspólnikami. 9 gospodarstw prowadzono z jednym wspólnikiem, 3 z dwoma wspólnikami i 2 z trzema wspólnikami. W 1787 roku w Rzędzinie były 44 domy zamieszkałe przez 104 rodziny, łączna liczba mieszkańców wsi wynosiła 505 osób. W 1796 roku były 24 gospodarstwa kmieci, 22 zagrodników i 3 komorników. W przeciągu 40 lat dwukrotnie zmalała ilość włościan mogących się zaliczać do kmieci i prawie dwukrotnie wzrosła ilość zagrodników. Słownik geograficzny... wydany końcem XIX wieku podaje, że w Rzędzinie było 170 domów (4 domy należały do dworu) zamieszkanych przez 1104 osoby: 993 wyznania rzymsko-katolickiego i 111 izraelickiego, w tym 1035 Polaków i 25 Niemców.

Przodkowie mieszkający w wsi Rzędzin

Moi antenaci zamieszkujący wieś Rzędzin w 2 połowie XVIII wieku nosili nazwiska: Babka (Babko, Bobka), Dębski (Dembski), Ferenz (Ferens), Galus (Gallus), Januś (Janusz), Kobel (Kobyl), Kotlarz, Krakowski, Łabno, Maliga (Meliga), Mierzwa, Rysiewicz (Rysiek Ryś), Sponder (Szponder), Starostka, Starzyk, Szepielak (Sepielak), Walaszek, Zaucha. Z akt metrykalnych wiadomo, że dom nr 6 zajmowała rodzina Mierzwa, nr 7 Łabno, nr 8 Sponder, nr 9 Kobel, nr 10 Babka, nr 13 Galus, nr 14 Rysiek, nr 15 Walaszek, nr 22 Starostka. Część z wymienionych przeze mnie rodzin zapewne zamieszkiwała Rzędzin także w 1 połowie XVIII wieku, jednak niektóre rodziny osiedliły się we wsi później i prawdopodobnie pochodziły z innych majątków Sanguszków. Szepielakowie i Rysiewiczowie mogli pochodzić z Woli Rzędzińskiej, Galusów można spotkać prawie w każdej wsi w okolicy Tarnowa. Walaszkowie występują licznie w metrykach Lisiej Góry i Zalsowej, a Mierzwowie w Zaczarniu. Kotlarzowie mogą wywodzić się z Łęk, a Starzykowie i Zauchowie z wspomnianej wcześniej Lisiej Góry. Krakowscy występują w księgach Tuchowa i Żukowic. Janusiowie byli karczmrzami na Rzędzinie, Kobelowie pojawiają się także w księgach Woli Rzędzińskej. Łabnowie - pisałam o nich w jednym z wcześniejszych wpisów - zamieszkiwali w Skrzyszowie. Sponderów, Ferenzów, Starostków, Babków nie spotkałam w tym okresie w  księgach metrykalnych okolicznych wsi, a Dębscy (nobilis) pojawili się w metrykach Żukowic. Jak napisałam powyżej w 1745 roku wieś zamieszkiwało 6 kmieci, 5 zagrodników i 2 komorników i niekoniecznie chodzi tu o 13 rodzin noszących różne nazwiska. Mogło być np. 2 zagrodników o nazwisku Nowak. Zbliżam się do tego roku mając świadomość, że z wymienionych 18 nazwisk moich przodków w Rzędzinie mogę nie znaleźć w tym okresie w aktach metrykalnych żadnego z nich. Jest to jednak opcja mało prawdopodobna. Z akt sądu prawa rugowego z 1752 roku wiadomo, że w Rzędzinie żyły rodziny o nazwiskach: Starostka, Januś, Maślonka, zaś w 1756 roku: Galus, Mordak, Babka, Pierzchała, Baran, Starostka, Stachura. Czyli kilku „moich” mieszkało we wsi przed rokiem 1775, na którym zatrzymałam się w przeglądaniu akt metrykalnych. Teraz muszę znaleźć tylko chwile wolnego czasu i może uda wpisać się w wywód przodków kolejnych 6xpradziadków z Rzędzina. Akta czekają, aby do nich zajrzeć!


Zapraszam do lektury innych postów powiązanych z Tarnowem-Rzędzinem:
Szkoła Powszechna w Rzędzine, czyli obecna Szkoła Podstawowa nr 9 w Tarnowie
Wojciech Ludwik Golec tarnowskim szewcem
Członkowie Cechu Szewców i Cholewkarzy w Tarnowie
Janusiowie z Rzędzina
Ufundował pradziad, a może ktoś inny? Kapliczki przydrożne w Tarnowie
Emigracja tarnowskich włościan w XIX i początkiem XX wieku
I Wojna Światowa - służba wojskowa Tarnowian i okolicznych mieszkańców
„Żyją tak długo, jak długo inni pielęgnują pamięć o nich ...”
Nekropolie przykościelne Tarnowa
Budowanie wywodu przodków i tarnowskie księgi metrykalne na przestrzeni wieków
Dostępność online indeksów oraz ksiąg metrykalnych z Tarnowa i okolicy
Zakłady fotograficzne w Tarnowie w XIX wieku
Fotografia w Tarnowie w XX wieku
Książki i czasopisma przydatne Genealogom z Tarnowa i okolic

Źródła:
Niedojadło Andrzej, Wielki Przewodnik po Tarnowie. Rzędzin, tom 16
Niedojadło Andrzej, Hrabstwo Tarnowskie w XVII i XVIII wieku
http://dir.icm.edu.pl/pl/

Pierwsza publikacja: 11 marzec 2017